Tüzel Kişi Nedir? Gerçek Kişi ve Tüzel Kişi Farkları Nelerdir?

Gerçek ve tüzel kişi kavramları, tanınan haklar ve hukuksal sınırlamalar ile birbirlerinden ayrılmaktadır. Bu iki kavram arasındaki farkların neler olduğu ise gündelik ve ticari hayatın önemli konuları arasında yer alır. Hukuki anlamda da farklılıkları bulunan gerçek ve tüzel kişi nedir, aralarındaki farklar nelerdir gibi merak edilen soruların yanıtlarını arıyorsanız sizleri hazırladığımız detaylı rehberi okumaya davet ediyoruz.

Tüzel Kişi Nedir?

Tüzel kişi kelime anlamı olarak kişiler topluluğunu tanımlar. Belirlenmiş bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelmiş ve kanunen tek kişi olarak kabul edilen birçok kişiden oluşmuş resmi topluluk tüzel kişi olarak ifade edilmektedir. Amaç ve oluşturan kişi sayısı göz önüne alındığında bir ülkedeki en büyük tüzel kişiliğe “Devlet” örnek olarak verilebilir. Tüzel kişiler, bahsedilen topluluğu temsil etmenin yanında karar verme, söz söyleme ve topluluk adına imza atma yetkisine sahiptir. Yasal olarak topluluğa ilişkin yöneltilen tüm yaptırımlardan da tüzel kişiler sorumludur.

Gerçek Kişi Nedir?

Gerçek kişi kavramı kişileri tanımlar. Doğumdan ölüme kadar geçen süre zarfında gerçek kişiler, tüm hak ve sorumluluklarından kendileri aittir. Yaşadığı sürece gerçek kişi, bireysel özgürlük sınırları çerçevesinde karar alma hakkında sahiptir.

Gerçek Kişi ve Tüzel Kişi Farkları Nelerdir?

Gerçek kişi ile tüzel kişi arasındaki farklar, genellikle kurumsal ve ticari alanda gözlemlenen ayrılıklarla ilişkilidir. Hukuki açıdan da aralarında temel fark bulunan gerçek ve tüzel kişileri birbirinden ayıran temel farklılıklar şu şekildedir:

1. Gerçek kişilik kanunen şahsın doğumu ile başlar. Tüzel kişilik ise kanunların öngördüğü şekilde kurulması ile başlar.
2. Gerçek kişinin hak ve sorumlulukları şahsın hayatı ile sınırlı ve bu sürecin tamamında sağlıklı olma şartı aranmaktadır. Tüzel kişilerde ise kurumsal yapı devam ettikçe statü devam eder.
3. Gerçek kişiler iradeleri ile yaptıkları faaliyetlerden sorumludur. Tüzel kişiler ise bir hedef doğrultusunda kurumsallaşmış yapılardır.
4. Gerçek kişiler borç ve alacaklarından şahısları ile sorumludurlar. Tüzel kişiler kanunlar karşısında borçlu ya da alacaklı sıfatı ile tanımlanamamaktadır.
5. Gerçek kişilerden farklı olarak tüzel kişilerin gerçek bir insan olması gerekmemektedir.
6. Tüzel kişiliği oluşturan gerçek kişiler değişse de tüzel kişilik devam eder.
7. Gerçek kişiler kişi hukukuna, tüzel kişiler ise statüsüne göre “özel hukuk tüzel kişisi” ve “kamu hukuku tüzel kişisi” hukuklarına tabidir.

Tüzel kişiyi anlamak için ayırt edici özelliklerine göz atmak yeterlidir. Muhatabın gerçek kişi mi tüzel kişi mi olduğunu anlayabilmek için aşağıda sıralanan ayırt edici özelliklere göre karar verilebilir.

• Başlangıç Zamanı

Tüzel kişiliğin başlaması, kanuni şartlar doğrultusunda kurulması ile birlikte yani yasal organların oluşması ile başlar.

• Amaç

Tüzel kişiler belirli bir amaç doğrultusunda bir araya gelmiş birçok kişi ya da topluluktan meydana gelir.

• Hak ve Sorumluluk

Tüzel kişiler sahip oldukları hak ve sorumluluklarından şahıslar ile değil tüzel kişilikleri ile mesuldürler.

• Tabi Olunan Hukuk Dalı

Tüzel kişiler, özel hukuk tüzel kişisi ve kamu hukuku tüzel kişisi olmak üzere iki farklı ayrıma tabidir.

• Sonlanış

Tüzel kişiler dağılma ve fesih nedeniyle son bulur. Tüzel kişilik bir araya geldikleri amacı yerine getirdiklerinde dağılma, yasal olmayan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi sonrası fesih nedeniyle son bulur.

Kamu Tüzel Kişileri Kimlerdir?

Hukuka göre kamu idareleri kamu tüzel kişileri olarak tanımlanmaktadır. Devlet en büyük tüzel kişi olmakla birlikte kamu tüzel kişiliğine sahip en büyük kurumdur. Belediyeler, köy ve il özel idareler gibi mahalli idareler de kamu tüzel kişiliği tanımlamasında yer alır. Kamu tüzel kişiliği anayasayla, kanunla ve idari kararla kurulan ya da kanunla nitelendirilmeyen kurumlar olarak sınıflandırılır.

• Anayasada Düzenlenen Kamu Tüzel Kişileri

Anayasanın 29/4, 46/1, 82/1, 128/1 ve 161/1 gibi maddelerinde “Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri” ifadesi yer alır. Bu ifade yukarıda değindiğimiz “en büyük kamu tüzel kişiliği devlettir” tespitine dayanak olarak gösterilebilir. Devletin yasama, yürütme ve yargı gibi alanlardaki görevlerini üstlenen kamu kurumlarının kamu tüzel kişiliğe sahip olduğu söylenebilir. Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Bakanlar Kurulu, Bakanlıklar ve Emniyet, Diyanet, Tapu Kadastro, vb. genel müdürlükler devlet tüzel kişiliği çatısı altında yer alır.

Devlet dışında anayasada “diğer kamu tüzel kişileri” olarak ifade edilen grup da ana başlıkta belirtilen mahalli idareleri ve bazı kamu kurumlarını ifade eder. Anayasanın 127/1 maddesinde, “İl, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere oluşturulan kamu tüzel kişileri” tanımlamasına uyan belediyeler ve il özel idareleri bu tanıma giren tüzel kişilerdir. Ek olarak anayasanın 133’ncü maddesine göre TRT, 135’nci maddesine Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurulu ile barolar, odalar ve borsalar da anayasanın 135’nci maddesine göre kamu tüzel kişilikleri olarak tanımlanmaktadır.

• Kanunla Düzenlenen Kamu Tüzel Kişileri

Anayasanın 123’ncü maddesine göre kamu tüzel kişiliği, ancak kanun ya da kanunun açıkça verdiği yetkiye dayandırılarak kurulabilmektedir. Bu tanımlamaya göre Yükseköğretim Kurulu, İleri teknoloji Enstitüsü, Vakıf Meslek Yüksekokulu, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile RTÜK ve BTTK gibi Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar kamu tüzel kişiliğine sahiptir.

• İdari Kararla Kurulan Kamu Tüzel Kişileri

Yine yetkinin anayasadan alınarak idari kararla kurulan tüzel kişiler de kamu tüzel kişileri olarak tanımlanmaktadır. 1984 tarihli ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 3/1 maddesine göre KİT’ler, kamu tüzel kişiliği olarak tanımlanmaktadır.

• Kanunla Nitelendirilmeyen Kurumlar

Kanunla nitelendirilmeyen kurumlar da kamu tüzel kişisi olarak kabul edilebilmektedir. 4954 saylıTürkiye Adalet AkademisiKanunu 4’ncü maddesine göre kurulan Türkiye Adalet Akademisinin bilimsel, idari ve mali özerkliğe sahip olması öngörülmüş ve kurum, kamu tüzel kişisi olarak kabul edilmiştir.

Kamu Tüzel Kişiliği Özellikleri Nelerdir?

Tüzel kişiliğin kamu tüzel kişiliği olup olmadığını anlamamıza yardımcı olan ayırt edici özellikleri bulunmaktadır. Sahip oldukları ya da olmaları gereken niteliklere göre kamu tüzel kişiliğini tanımlayan 7 temel özellik şu şekildedir:

• Kanunla ya da Kanunun Verdiği Yetkiyle Kurulma ve Kaldırılma

Kamu tüzel kişiliklerinin kurulması ve kaldırılması, kanunlara ya da kanunlarca verilmiş yetkilere göre gerçekleştirilmelidir. Yasama iradesi olmadan kamu tüzel kişiliği kurulması, hukuk devletiyle çelişkili olacaktır. Bu nedenle kamu tüzel kişiliklerinin kurulma ve kaldırılma şartları, yasa koyucular tarafından belirlenen çerçeve içerisinde değerlendirilir.

• Kamu Yararı Amacıyla Kurulma

Kamu tüzel kişileri, kanunlar tarafından verilen yetkiler doğrultusunda ancak kamu yararı hedefi doğrultusunda kurulur.

• Kendisine Ait Bütçeye, Personele ve Araç-Gerece Sahip Olma

Kamu tüzel kişileri belirtilen noktada yürütecekleri hizmetleri yerine getirebilmek için bazı ayrıcalıklara sahiptir. Kendileri ait bütçe, personelleri ve araç-gereç sahipliği bu ayrıcalıklara verilen örneklerdir.

• Görev Alanına Göre Özel Niteliklere Sahip Olması

Kamu tüzel kişileri, üstlendikleri görevleri yerine getirebilmek adına uzmanlaşmışlardır. Görevin gerektirdiği teknik altyapı ve uzmanlığa sahiptirler.

• Kamu Gücüne Dayanarak Karar Alabilme

Kamu tüzel kişileri kamu gücüne dayanarak karar alır. Alınan kararların hukuka uygun olması halinde tek taraflı karar değiştirebilme ve zor kullanma gibi yetkiler kamu tüzel kişilerine tanımlanmıştır.

• Vesayet Denetimine Tabiilik

Tanınan yetkilerin hukuk dışı kullanılmasını önlemek adına kamu tüzel kişileri denetlenmektedir. Vesayet denetimi doğrultusunda yasa koyucunun iradesi kullanılarak kamu tüzel kişileri, belirlenen sınırlar içinde denetlenir. Olası yasadışı uygulamalar ve görevi kötüye kullanma tespiti de yine yasa koyucu tarafından uygulanan maddi ve manevi yaptırımlar ile cezalandırılır.

• Katılım Zorunluluğu

Faaliyet alanı içerisinde bulunan konularda yapılan çalışmalara ve sunulan hizmetlere katılım zorunluluğu bulunması, kamu tüzel kişilerinin ayırt edici özellikleri arasında yer alır.

Tüzel Kişi ile İlgili Sık Sorulan Sorular

Tüzel Kişiler Kimlerdir?

Birçok kişiden oluşsa da hukuksal ve ticari anlamda tek kişi olarak değerlendirilerek topluluklar tüzel kişilerdir.

Tüzel Kişilik Nasıl Kazanılır?

Kişiler hukuku 47’nci maddesine göre tüzel kişilik, belirli bir hedef ya da başlı başına bir varlığı oluşturmak adına bağımsız topluluk oluşturularak kazanılır. Hukuka ya da ahlaka aykırı olan topluluklar tüzel kişilik kazanamamaktadır.

Tüzel Kişilik Ne Zaman Başlar?

Tüzel kişilik kanunun aradığı şekil ve koyduğu şartlar doğrultusunda kurulması ile birlikte başlar.

Tüzel Kişilerin Kuruluş Sistemleri Nelerdir?

Tüzel kişiliğin kazanılmasına ilişkin sistemler izin, tescil ve serbest kuruluş sistemleridir.

Şahıs Firması Gerçek kişi mi, Tüzel Kişi midir?

Şahıs şirketleri tüzel kişiliğe sahiptir. Ortakları gerçek kişidir ve sorumlulukları sınırsızdır.

2 Saatte PayTR’lı Olun!
PayTR Sanal Pos’a Hemen Başvurun